Geschiedenis spoorwegen in en om Roosendaal

Niets uit deze website mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van kopie, op digitale of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van auteur en/of webmaster.

Aan de zuidzijde van het emplacement te Essen

Aan de hand van een twaalftal foto's nemen we een kijkje aan de zuidzijde van het emplacement te Essen.

Staande op het in 1956 gebouwde spoorwegviaduct over de Moerkantsebaan is er op 8 oktober 1972 een uitzicht op het uitgestrekte emplacement Essen. Links is nog juist een hoek van de voormalige locomotievenloods te zien,en vervolgens het seinhuis post I, van waaruit sinds de elektrificatie in 1957 een klein aantal wissels op het goederenemplacement aan de zuidzijde kon worden bediend. Op de achtergrond staan links de oorspronkelijk voor de overslag van stukgoederen tussen Belgie en Nederland bedoelde douane-goederenloods en rechts het voor Essen immense stationsgebouw. Beide gebouwen dateren uit 1903. Het emplacement kreeg zijn grootste afmetingen in 1913 en in die vorm was bijna alles in de jaren zeventig nog aanwezig. Vanaf 31 mei 1992 kregen vrijwel alle wagenladingtreinen tussen België en Nederland hun begin- en eindpunt in Antwerpen, zodat de stations Essen en Schaarbeek voor deze functie kwamen te vervallen. Het rangeerwerk in Essen was op 26 september 1992 dan ook definitief verleden tijd. Nadien werden hier vele sporen opgebroken. De keerdriehoek uit de jaren twintig verdween in september 1993.

Locomotief NMBS 5928 vertrekt op 14 februari 1972 uit Essen met een goederentrein in de richting Antwerpen. Rechts staat nog de watertoren, die kort na de Tweede Wereldoorlog was herbouwd en in april 1980 ten prooi viel aan de slopershamer. De voorganger was op 8 oktober 1944 door terugtrekkende Duitse troepen totaal vernield. Wat de sporen en wissels op deze foto betreft, is anno 2011 alles nog in ongeveer dezelfde toestand aanwezig. Alleen ontbreekt al heel wat jaren de directe wisselverbinding tussen het hoofdspoor 2 en het perronspoor 3.

Locomotief NMBS 2314 vertrekt op 22 april 1973 uit Essen met een goederentrein in de richting Antwerpen. Achter de container op de eerste wagen is nog juist seinhuis post I aan de zuidwestzijde te zien. Het werd gebouwd bij de elektrificatie van het emplacement in 1957 en raakte buiten gebruik na het in dienst nemen van een nieuwe beveliging in het weekeinde van 20 en 21 september 2008. Op de achtergrond staat de oude locomotievenloods, die in het begin van de negentiende eeuw was gebouwd en al vóór 1931 als zodanig buiten gebruik raakte. Het gebouw telde zes sporen voor het opstellen van locomotieven. Het op de foto zichtbare gedeelte is het eigenlijke werkplaats- en kantoorgedeelte. Duidelijk is dat het dak in de oorlogsjaren schade heeft opgelopen en slechts provisorisch is hersteld. Het lichtvenster over de volle lengte van de loods ontbreekt namelijk voor een deel. Het gebouw werd decennialang voor allerlei werkplaats- en opslagdoeleinden gebruikt en in april 1980 gesloopt. Wat de functie van het hoge gedeelte links (een latere aanbouw) oorspronkelijk was, is niet duidelijk.

Op 21 februari 1976 prijkt de oorspronkelijk voor de overslag van stukgoederen tussen Belgie en Nederland bedoelde douanegoederen-loods nog in volle glorie, ofschoon het gebouw toen al niet of nauwelijks meer in gebruik was. Dat er nog steeds staat is meer geluk dan wijsheid. Een positieve ontwikkeling is echter het feit dat in november 2003 het stationsgebouw en de al een kwart eeuw leeg staande douanegoederenloods geklasseerd werden als een gewestelijk monument. Zij vormen tot op de dag van heden stille getuigen van een tijdperk, waarin het spoorwegbedrijf een grote rol vervulde in het vervoer van reizigers en goederen, niet alleen naar en van Essen, maar ook via Essen als grensstation en ‘s lands voorportaal. Overigens staat het gebouw nog steeds verder te verkommeren en inmiddels is het geheel ingegroeid tussen hoge bomen. Het spoor op de voorgrond maakte deel uit van de keerdriehoek uit de jaren twintig. Deze verdween in september 1993. Het tractiedepot werd al vóór 1931 opgeheven.

Trein 129 (Amsterdam CS – Brussel Zuid), bestaande uit trek-duw-materieel met locomotief NMBS 2552, is zojuist op 30 januari 1977 uit Essen vertrokken.

Trein 126 (Brussel Zuid – Amsterdam CS), bestaande uit trek-duw-materieel met locomotief NMBS 2554, arriveert op 30 januari 1977 te Essen. Links op de foto staan de panden aan de Veldweg, allemaal voorzien van eigen televisieantennes. Rechts ligt het uithaalspoor aan de zuidzijde van het emplacement.

Op maandag 14 februari 1972 had ik vrij van het werk vanwege Carnaval. Ik heb nooit aan die 'volkscultuur' meegedaan, zodat er tijd was om 's middags op het station Essen te gaan fotograferen. Dat mocht ik van de dienstdoende stationsbeambte zonder dat ik een destijds in België nog gebruikelijk perronkaartje moest kopen. Ja, zo ging dat in die jaren nog.

Een van de eerste foto's was het front van het treinstel NMBS 004 (een van de acht van het type ‘Materieel 1939’) dat binnen enkele seconden als stoptrein naar Antwerpen zou vertrekken. De bestuurder was juist ingestapt en zocht zijn plekje op. Dat was aan de linkerzijde. Rechts konden twee reizigers gaan zitten en van die mogelijkheid heb ik later ook een paar keer gebruik gemaakt, aldus genietend van een optimaal uitzicht op de baan...

Onlangs las ik een stukje over de acht treinstellen van het type Materieel 1939. Hierin werd vermeld dat treinstel NMBS 008 op 26 december 1971 is geteisterd door een brand in het station Essen. Aansluitend is het op 28 maart 1972 buiten dienst gesteld of 'ausgemustert', zoals de Duitsers dat zo mooi plachten te zeggen. Wie weet hier iets meer over te vertellen. Dit feit is mij geheel onbekend en ook in het Brabants Nieuwsblad van die dagen staat hier niets over vermeld. Ergens misschien begrijpelijk, want de brand gebeurde op Tweede Kerstdag en dan liggen journalisten doorgaans niet bij het nieuws maar onder de kerstboom 'uit te buiken' (ssst...)

Tot slot nog een plaatje van 21 februari 1976, juist bij vertrek vanuit Essen onder het viaduct in de Moerkantsebaan. Laat dat nu juist het treinstel NMBS 002 zijn, dat later voor een toekomstig Spoorwegnuseum in België werd bestemd, maar inmiddels al 35 jaar lang niet meer te zien is geweest. Want een Nationaal Spoorwegmuseum is er nog steeds niet. Momenteel zijn er vergevorderde plannen, alleen het geld is nog in de 'saccoche'. Overigens, kijk eens naar de twee wissels links naar het goederenemplacement. Inmiddels is de sporensituatie daar ter plaatse sterk veranderd, maar ook weer niet. Het wissel links is een 'verschoven driewegwissel'. Een dergelijk wissel zie je niet vaak, maar heden ten dage ligt dit er nog steeds! Zulke complexe en dure wissels worden enkel en alleen toegepast op plekken, waar de beschikbare ruimte te gering is om twee gewone wissels te plaatsen. Overigens geniet een 'verschoven driewegwissel' (in Essen zelfs een exemplaar met twee linksleidende wisselverbindingen) sterk de voorkeur boven een symmetrisch driewegwissel. In Essen was vroeger de overweg met aanpalende bebouwing aan de Moerkantsebaan en sinds 1956 het op die plaats gebouwde viaduct de beperkende factor. Op de foto is goed te zien dat treinstel NMBS 002 meteen invoegt op spoor 2. Iets verderop zal het dan doorrijden naar spoor 1 (zie ook een voorgaande foto). Nu rijdt een trein vanaf spoor 3 eerst een honderdtal meters het uithaalspoor op (in het verlengde ervan, zie rechtsonder op foto) om pas dan langs drie gewone wissels via spoor 2 naar spoor 1 te komen. Fraai is dan ook het vertrek van een IC-trein met locomotief NMBS type 21 of 27 en zes dubbeldekkerrijtuigen naar Antwerpen (vertrek elke 0.10 uur). Ondanks het feit dat sommige treinstellen nog maar pas een revisie hadden gekregen, werden ze op 10 augustus 1976 uit de roulatie genomen, naar verluidt omdat de reizigers deze treinstellen vanwege hun houten banken niet meer op prijs stelden. Alsof die toen al zoveel zeiden of te zeggen hadden...

Staand aan de oostzijde van de overweg in de Moerkantsebaan zag je in vroeger dagen aan de linkerkant het seinhuis 'Blok 17', vanwaar het treinverkeer aan de zuidzijde van het emplacement te Essen werd beheerst. Rechts stond het dienst- en overnachtingsgebouw voor het locomotief- en treinpersoneel dat 's avonds laat aankwam en de volgende ochtend weer met de eerste trein moest vertrekken. Aan de zuidwestzijde van de spoorweg had het huis een fraaie reclametekst: 'Hollandsche Stoomkoffiebranderijen, De Moriaan, A. van den Biggelaar & Co, Esschen Belgie, Rosendaal en Breda Holland, Groothandel in Thee'. Ansichtkaart uit circa 1910.

Nogmaals de fraaie reclametekst: 'Hollandsche Stoomkoffiebranderijen, De Moriaan, A. van den Biggelaar & Co, Esschen Belgie, Rosendaal en Breda Holland , Groothandel in Thee'.

Er hadden zich destijds drie Roosendaalse koffiebranderijen in Essen gevestigd, één in de Nieuwstraat (Van den Biggelaar & Co, sinds 1904) en twee in de huidige Stationsstraat (J.A. Laane Czn, later zoon H. Laane, sinds 1904, en A. Segers, circa 1907). Hun vestiging lag aan het feit dat vanaf 1904 invoererechten werden geheven op koffie die uit Roosendaal afkomstig was. Om dat te omzeilen zat er voor de Roosendaalse fabrikanten toen niets anders op dan zich in Essen te vestigen.

Na de Eerste Wereldoorlog verviel echter de noodzaak om eem vestiging in Essen, waarna de een na de andere fabrikant uit Essen vertrok en zich op de eigen hoofdvestiging in Roosendaal richtte. Een fraaie gevelreclame op het huis aan de Moerkantsebaan, naast de overweg (later deels verminkt door een andere) bleef echter nog tot in 2011 herinneren aan het Roosendaals bedrijf van Van den Biggelaar.

In latere jaren werd de tekst uit circa 1910 helemaal overgeschilderd en stond er voortaan op de muur: 'Biggelaar's Koffie'. Dat blijkt uit een foto die op 1 november 1962 door Pierre de Greeuw uit Breda werd gemaakt, toen hij de rangerende locomotief NMBS 101.015 met zijn camera vastlegde aan de zuidzijde van het emplacement Essen. Je ziet duidelijk dat de koffiefabrikant Van den Biggelaar later een veel bescheidener reclame had laten aanbrengen, maar bierproducent 'Pilsor Lamot' troefde dat weer af.

Ook bierproducent Pilsor Lamot had in Essen niet het eeuwige leven. Gaandeweg de jaren verstreken, kwamen alle oude verflagen door verwering weer tevoorschijn. Tot in 2011 was dit alles nog zichtbaar, zoals op de foto van 30 juni 2006. In 2011 werd het hele huis echter rucksichtslos vervangen door nieuwbouw, zonder dat er in Essen iemand durfde te beginnen over het behoud van een stukje Roosendaalse muurgeschiedenis.

Voor meer informatie: Marius Broos, Roosendaal, een spoorwegknooppunt als 's lands voorportaal in het zuiden, 1854-1996 ('s-Hertogenbosch 2004), blz. 99-101. Marius Broos, Het station Essen als 's lands voorportaal in een internationale spoorwegverbinding, 1854-2004 in: Jaarboek De Spijcker, jrg. 61 (2004), blz. 54-78 (uitgave: Koninklijke Heemkundekring te Essen). Rudi Smout, Drie koffiebranderijen in: Jaarboek De Spijcker, jrg. 72 (2015), blz. 108-126 (uitgave: Koninklijke Heemkundekring te Essen).